Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 117: Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận

Tiết 117: 
Tìm hiểu các yếu tố tự sự 
và miêu tả trong văn nghị luận 
I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận 
1. Ví dụ: 
a) Sau nữa việc săn bắt thứ “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây ra những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn. 
 Đây! Chế độ lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: Vị “chúa tỉnh”- mỗi viên công sứ ở Đông Dương quả là một vị “chúa tỉnh”- ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyền, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở [] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói nhất là xoay xở làm tiền. 
Thoạt tiên, chúng tóm những người khỏe mạnh, nghèo khổ, những người này chỉ chịu chết thôi không còn kêu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đến con cái nhà giàu. 
 Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay dịp để sinh chuyện với họ hoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại cho đến khi họ phải dứt khoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện hoặc xì tiền ra ”. 
 (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) 
b) Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, Sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những người lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng: 
 “Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến dâng xương máu 
của mình như lính khố đỏ, kẻ thì dâng hiến cánh tay lao động của mình như lính thợ”. 
 Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính đến thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài gòn, Biên Hòa và nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”? 
 (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) 
I.Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận: 
1.Ví dụ 
Vì sao trong đoạn văn (a) có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự ?Vì sao trong đoạn trích (b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả ? 
Vai trò của yếu tố tự sự và miêu tả trong văn bản nghị luận? 
2. nhận xét: 
Ví dụ (1): 
- Đoạn trích (a): 
+ Yếu tố tự sự: “Vị chúa tỉnh.xì tiền ra” 
-> Kể lại những thủ đoạn của việc bắt lính tàn bạo và độc ác. 
Đoạn trích (b): 
+ yếu tố tự sự: “ấy thế mà.tuyên bố rằng” 
+ yếu tố miêu tả: “tấp nập, không ngần ngạingười thì.kẻ thì.tốp thì.” 
-> cảnh khổ cực của những người Việt Nam khi bị bắt đi lính. 
=> mục đích chính: vạch trần sự tàn bạo, giả dối của chính quyền thực dân trong chính sách mộ lính tình nguyện. Vởi vậy văn bản bằng cách phân tích phải trái, đúng sai với hệ thống luận cứ hết sức chặt chẽ -> Văn nghị luận. 
Mỗi đoạn văn nghị luận có luận điểm nào? 
Đoạn văn (a): LĐ Việc săn bắt thứ vật liệu biết nói. 
Đoạn văn (b): LĐ Cảnh thực của cái được gọi là tấp nập đầu quân không ngần ngại. 
Thử lược bỏ đi yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn? 
Đoạn văn (a) không còn yếu tố tự sự và miêu tả 
Đoạn văn (b) không còn yếu tố tự sự và miêu tả 
Sau nữa việc săn bắt thứ vật liệu biết nói đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là chế độ lính tình nguyện đã gây ra những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn. 
b.Thế mà trong bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn khen thưởng và truy tặng những người đã hi sinh cho Tổ quốc còn tuyên bố về sự phấn khởi, tình nguyện đi lính của họ. 
Em có nhận xét gì về đoạn văn không còn yếu tố tự sự, miêu tả so với đoạn văn bản ? 
Đoạn văn khô khan mất hẳn đi dẫn chứng cụ thể 
 vẻ sinh động và hấp dẫn khả năng thuyết phục người đọc không cao. 
Vậy yếu tố tự sự miêu tả có vai trò gì trong văn bản nghị luận? 
-> Văn bản nghị luận thường vẫn cần có 
yếu tố tự sự và miêu tả . 
Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ 
trong bài văn được rõ ràng, cụ thể sinh động hơn 
và do đó,có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn . 
b. ví dụ 2: 
* Yếu tố tự sự : 
Kể về việc ra đời của chàng Trăng. 
Kể về những chi tiết chàng không nói không cười, chàng cưỡi ngựa đá, sau khi đánh thắng kẻ thù thì bay lên trời. 
Kể về nàng Han thành tiên trên trời sau khi đánh thắng giặc. 
* Yếu tố miêu tả: 
Truyện chàng Trăng: 
+ Người mẹ mơ thấy con thỏ trắng, cưỡi ngựa đá khổng lồ. 
+ Biến vào mặt trăng trong đêm.sáng bạc. 
Truyện nàng Han: 
+ Cờ lên bằng chăn dệt ngũ sắc. 
+ Những ao chi chít nối tiếp nhau. 
-? Tìm những yếu tố tự sự miêu tả trong văn bản trên ? 
-? Tác giả có kể hết nội dung hai truyện trên không?vì sao? 
- ? Vậy em thấy tác giả có miêu tả và kể tràn lan không?Tác dụng ? 
Vậy hai truyện trên được viết ra để kể về Chàng Trăng, Nàng Han hay để dùng làm luận cứ làm sáng tỏ luận điểm (hai truyện cổ của dân tộc miền núi có nhiều nét giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi. 
- ? Khi đưa yếu tố miêu tả và tự sự vào bài văn nghị luận cần chú ý những gì? 
=> Các yếu tố tự sự và miêu tả có tác dụng làm nổi bật điểm giống nhau giữa các truyện Chàng Trăng, Làng Han và truyện Thánh Gióng. 
Vì sao tác giả không kể kĩ đủ toàn bộ hai truyện mà chỉ kể, tả một số chi tiết hình ảnh ? 
Vì: Ít người biết cụ thể nội dung hai truyện 
 không kể, tả người đọc không thể hình dung 
được sự gần gũi giống nhau ấy như thế nào và 
tất nhiên luận điểm sẽ kém thuyết phục. 
Khi đưa yếu tố tự sự, miêu tả vào bài nghị luận, 
cần chú ý điều gì ? 
-> Các yếu tố miêu tả và tự sự phải có lợi cho việc làm sáng tỏ luận điểm, không phá vỡ mạch lạc của bài văn nghị luận. 
3. kết luận: 
Bài văn nghị luận thường vẫn cần phải có các 
yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp 
cho việc trình bày luận cứ trong bài văn được 
rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó, có 
sức thuyết phục mạnh mẽ hơn. 
Các yếu tố tự sự và miêu tả được dùng làm 
 luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận 
 điểm và không quá phá vỡ mạch lạc nghị 
 luận của bài văn. 
II/ Luyện tập: 
Bài tập 1: Chỉ ra yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng. 
 Yếu tố tự sự 
Yếu tố miêu tả 
 Tác dụng 
 Yếu tố tự sự 
Yếu tố miêu tả 
 Tác dụng 
Sắp trung thu 
Đêm rước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ. 
Mười mấy ngày qua,. bộ mặt nhà giam. 
Phải đi ra với đêm, phải làm thơ 
Trời xứ Bắc trong bóng cây 
Đêm nay rất đẹp, phải thốt lên 
Nó ăm ắp tình tứ, bộc lộ 
Khắc họa cụ thể hoàn cảnh sáng tác của bài thơ Vọng nguyệt và tâm trạng của người tù được thể hiện trong bài thơ. Nó làm cho đoạn bình giảng, phân tích có sự đồng cảm ở chiều sâu cảm súc, nó gợi thêm sự đồng cảm và tưởng tượng của người đọc. 
Bài tập 2 
 Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài “ Nêu ý kiến em về 
vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em có 
cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không? 
Vì sao ? 
Rất nên sử dụng các yếu tố tự sự, miêu tả khi cần làm 
rõ vẻ đẹp của bài ca dao “Trong đầm gì đẹp bằng sen” 
vì : 
- Cần thiết phải gợi vẻ đẹp của sen trong đầm, trong 
khi phân tích vẻ đẹp của sen trong bài ca dao. 
 Cần thiết nêu một vài kỉ niệm về ngắm cảnh đầm sen, 
chèo thuyền hái sen giữa trưa, chiều hè để càng thấy 
 vẻ đẹp dân dã của sen trong đầm ở Việt Nam được 
thể hiện trong bài ca dao. 
1. Chuẩn bị:  Cho đề bài: " Trang phục và văn hóa". Lập dàn bài chi tiết. Tập hợp những suy nghĩ, những hình ảnh và những câu chuyện mà em đã tích lũy được xung quanh vấn đề về trang phục trong đời sống. 
2. Định hướng làm bài : Trang phục và văn hóa là đề tài mở, có nhiều hướng phát triển. Tuy nhiên cần phải có sự chọn lọc, sắp xếp luận điểm, nếu không bài văn sẽ rơi vào tình trạng lan man, dàn trải. 
3. Xác lập luận điểm . Nên đưa vào bài viết những luận điểm sau: 
 Luận điểm 1: Gần đây cách ăn mặc của một số bạn có nhiều thay đổi, không còn lành mạnh như trước nữa. 
 Luận điểm 2: Các bạn lầm tưởng ăn mặc như vậy sẽ làm cho mình trở thành người "văn minh", "sành điệu". 
Luận điểm 3: Việc chạy theo các "mốt" ăn mặc ấy có nhiều tác hại. 
- Làm mất thời gian của các bạn.- Ảnh hưởng xấu đến kết quả học tập.- Gây tốn kém cho cha mẹ. 
 Luận điểm 4: Việc ăn mặc phải phù hợp với thời đại nhưng cũng phải lành mạnh, phù hợp với truyền thống văn hóa của dân tộc, lứa tuổi, hoàn cảnh sống. 
3. Vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả 
- Yếu tố tự sự: Có thể kể, dẫn ra câu chuyện về việc ăn mặc chạy theo "mốt" gây ra nhiều tác hại. - Yếu tố miêu tả: Miêu tả các cách ăn mặc lành mạnh, phù hợp với truyền thống trong thế đối sánh với hình ảnh của những người ăn mặc lố lăng, đua đòi 
Một số hình ảnh về trang phục 
Dµn ý ®¹i cư­¬ng. 
a/ Më bµi: 
 - Nªu vÊn ®Ò : Trang phôc vµ v¨n hãa 
b/ Th©n bµi: 
 - Gi¶i thÝch: Trang phôc, mèt trang phôc. 
 - T×nh h×nh ¨n mÆc cña häc sinh hiÖn nay. 
 - T¸c h¹i cña viÖc ch¹y theo mèt. 
 - ¡n mÆc thÕ nµo lµ cã v¨n hãa. 
 c/ KÕt bµi: 
- Tù nhËn xÐt vÒ trang phôc b¶n th©n vµ hư­íng phÊn ®Êu. 
- Lêi khuyªn ®èi víi c¸c b¹n ®ang ch¹y theo mèt. 
a/ Më bµi: Cã thÓ chän 1 trong 2 c¸ch sau: 
 - Nªu vai trß cña trang phôc vµ v¨n hãa, cña mèt ®èi víi x· héi, con ngư­êi nãi chung. 
 - Nªu thùc tr¹ng trong líp hiÖn nay vÒ vÊn ®Ò mèt, trang phôc vµ v¨n hãa ®Ó tõ ®ã gi¶i thÝch vÒ trang phôc ®èi víi häc sinh. 
b/ Th©n bµi: 
 - Gi¶i thÝch: Trang phôc lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng thÓ hiÖn v¨n hãa cña con ngư­êi nãi chung, cña häc sinh trong nhµ trư­êng nãi riªng. 
 - Mèt trang phôc lµ nh÷ng trang phôc theo kiÓu c¸ch, h×nh thøc míi, hiÖn ®¹i tiªn tiÕn nhÊt. Mèt thÓ hiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ ®æi míi cña trang phôc. Trang phôc theo mèt thêi ®¹i mét phÇn chøng tá con ng­ưêi cã hiÓu biÕt, lÞch sù, v¨n hãa. 
 - T×nh h×nh ¨n mÆc hiÖn nay: §a sè c¸c b¹n ¨n mÆc ®øng ®¾n, cã v¨n hãa. Tuy nhiªn vÉn cßn mét sè b¹n cho r»ng ch¹y theo mèt míi lµ ng­ưêi hiÖn ®¹i, v¨n minh, cã v¨n hãa. 
 - T¸c h¹i cña viÖc ch¹y theo mèt: MÊt nhiÒu thêi gian, hao tèn tiÒn b¹c, ¶nh hư­ëng ®Õn 
häc tËp, dÔ m¾c khuyÕt ®iÓm, ¶nh h­ưëng ®Õn nh©n c¸ch. 
 - ¡n mÆc như­ thÕ nµo lµ cã v¨n hãa: Häc sinh cã v¨n hãa kh«ng chØ lµ häc sinh ch¨m ngoan, häc giái. Mµ trong trang phôc cßn ph¶i gän gµng, ®Ñp, phï hîp víi løa tuæi, h×nh d¸ng, c¬ thÓ, phï hîp víi ®iÒu kiÖn gia ®×nh vµ truyÒn thèng d©n téc. 
 CÇn suy nghÜ, lùa chän trang phôc sao cho phï hîp, kh«ng ®ua ®ßi, ch¹y theo mèt trang phôc thêi thư­îng. 
 c/ KÕt bµi: - Tù nhËn xÐt vÒ trang phôc b¶n th©n vµ hư­íng phÊn ®Êu. 
 - Lêi khuyªn ®èi víi c¸c b¹n ®ang ch¹y theo mèt. 
(§an xen yÕu tè tù sù vµ miªu t¶) 
(§an xen yÕu tè tù sù vµ miªu t¶)