Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp giáo dục âm nhạc ở Tiểu học Vĩnh Phong

UBND HUYỆN VĨNH BẢO
TRƯỜNG TIỂU HỌC VĨNH PHONG
BÁO CÁO
Đổi mới phương pháp giáo dục 
âm nhạc ở Tiểu học
 Tác giả: Dương Thanh Tùng
 Trình độ chuyên môn: Đại học
 Chức vụ: Giáo viên
 Nơi công tác: Trường Tiểu học Vĩnh Phong
Năm hoc: 2022 – 2023

I/ MỞ ĐẦU
 * Tính cấp thiết
 Trong thực tế dạy học ngày nay, để dạy tốt bộ môn âm nhạc là điều mỗi người giáo viên âm nhạc luôn hướng tới. Vậy làm thế nào để hướng tới dạy tốt môn âm nhạc? Điều này khiến tôi trăn trở tìm tòi. Sau một thời gian suy nghĩ tôi mạnh dạn trình bày một số biện pháp góp phần giúp giáo viên dạy tốt môn âm nhạc. Do thời gian nghiên cứu còn hạn chế, chắc bài viết không tránh khỏi thiếu sót, rất mong bạn đọc góp ý để đề tài được hoàn thiện hơn.
* Mục tiêu
 Âm nhạc là một trong những môn học nghệ thuật có tầm quan trọng không nhỏ đối với chương trình Tiểu học. Bởi lẽ đối tượng Học sinh còn nhỏ, trí tuệ của các em phát triển chưa hoàn thiện. Nếu chúng ta chỉ quan tâm tới 2 môn học chính Toán + Tiếng Việt thì e rằng trí tuệ của các em phát triển không hoàn thiện và rồi nền tảng của các môn học khác trong các em sẽ ra sao? Bởi vậy chúng ta cần phải quan tâm hơn nữa tới các môn học khác, đặc biệt là môn âm nhạc. Giáo dục tốt môn âm nhạc sẽ hình thành ở các em một trình độ văn hóa âm nhạc tối thiểu, giáo dục năng lực cảm thụ âm nhạc, kích thích tiềm năng nghệ thuật, bồi dưỡng tình cảm trong sáng, lành mạnh góp phần giáo dục tính tập thể, tính chính xác khoa học và đặc biệt là làm thư giãn đầu óc các em. Sau giờ học âm nhạc các em sẽ thấy thoải mái về tinh thần và có hứng thú yêu thích học các môn học khác. Chính vì vậy môn học âm nhạc còn là môn bổ trợ đắc lực cho các môn học khác. Nó làm cân bằng các nội dung học tập giúp các em phát triển trí tuệ hoàn thiện hơn.
* Đối tượng và phương pháp thực hiện
 Từ những vấn đề trên, bản thân tôi muốn đề cập đến đề tài "Đổi mới phương pháp giáo dục âm nhạc ở tiểu học" nhằm đưa ra một giải pháp, hy vọng cùng với các bạn đồng nghiệp trên con đường sự nghiệp giáo dục và đào tạo đạt được thành quả cao trong việc cung cấp kiến thức âm nhạc cho học sinh tiểu học.
II/ NỘI DUNG
* Cơ sở lý luận
 Trong chương trình tiểu học ở các lớp 2, 3 học sinh học âm nhạc chủ yếu là học các bài hát, kết hợp với một số hoạt động thông qua học hát. Mục đích rèn cho học sinh về tai nghe, trí nhớ âm nhạc, nhạc cảm và làm quen với việc thể hiện chính xác về cao độ, trường độ của âm thanh trên cơ sở giai điệu của bài hát. Cuối lớp 3 học sinh được tiếp cận bước đầu với một vài ký hiệu ghi chép nhạc và tập đọc nhạc, mục tiêu hình thành cho các em kiến thức âm nhạc tối thiểu giúp các em làm quen một số kĩ năng đơn giản về ca hát và thói quen tập hát đúng tạo hứng thú niềm vui khi học hát, nghe ca nhạc, bồi dưỡng tình cảm trong sáng lành mạnh giúp trẻ phát triển trí tuệ hoàn thiện hơn.
* Thực trạng
 Vận dụng linh hoạt sáng tạo các phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực và sáng tạo của học sinh, chú trọng phương pháp giáo viên gợi mở học sinh tiếp thu kiến thức.
- Về phía phụ huynh.
 Qua điều tra thực tế, nhìn chung về phía phụ huynh có đến 80% có tư tưởng muốn bồi dưỡng cho con mình học tốt 2 môn Toán + Tiếng Việt. Còn các môn phụ khác, đặc biệt là môn âm nhạc thì hạn chế quan tâm và nếu con có học kém môn âm nhạc thì cũng không sao và họ không khích lệ con em mình học tốt môn âm nhạc vì họ chưa hiểu được tầm quan trọng và mục tiêu của môn học này có tác dụng bổ trợ tốt cho các môn học khác. Chính tư tưởng này cũng ảnh hưởng lớn tới việc học môn âm nhạc cho các em.
- Về phía giáo viên.
 Do thực hiện kế hoạch của Bộ giáo dục và đào tạo về chương trình thay sách giáo khoa và thay đổi một số phương pháp trong giảng dạy nên giáo viên sử dụng các phương pháp mới và cũ chưa kết hợp được nhuần nhuyễn, giáo viên còn dạy theo phương pháp truyền khẩu, thuyết trình nhiều.
 Thực tại nhà trường chưa có phòng học nhạc riêng nên việc sử dụng nhạc cụ trong các tiết dạy âm nhạc còn gặp nhiều khó khăn dẫn đến hiệu quả của việc học nhạc chưa cao.
- Về phía học sinh.
 Tỉ lệ học sinh còn nói ngọng chữ ''l'' và ''n'' còn nhiều vì thế nên khi hát các em cũng hát ngọng.
 Về kỹ năng học môn âm nhạc, các em chưa biết cách lấy hơi sâu, khẩu hình chưa tròn, đẹp, cách nhả hơi còn vụng, khả năng phân biệt âm thanh cao - thấp còn hạn chế. Vì vậy khi các em hát và đọc nhạc còn chênh về độ cao, nhỡ nhịp khẩu hình mở hẹp, hát và đọc nhạc còn nhỏ.
 Khả năng cảm nhận âm nhạc của học sinh còn chậm, chưa nhạy bén. Nhìn chung học sinh có năng khiếu rất ít. Chính vì vậy việc cung cấp kiến thức rèn luyện và bồi dưỡng học sinh để học tốt môn âm nhạc còn gặp nhiều khó khăn.
* Các biện pháp thực hiện
 Trong quá trình dạy âm nhạc giáo viên cần phải xác định mỗi phân môn giáo viên phải tuân thủ theo một hệ thống khoa học nhất định.
Phân môn dạy hát. 
 Đối với phân môn dạy hát giáo viên cần xác định rõ mục tiêu là dạy cho học sinh thuộc bài hát, hát đúng lời ca, đúng giai điệu thể hiện được sắc thái tình cảm của bài hát và qua bài hát biết cảm thụ âm nhạc và liên hệ xung quanh. 
 Giáo viên tiến hành theo các bước sau:
Giáo viên giải thích bài hát: (giới thiệu tên bài, tên tác giả).
Giáo viên hát mẫu: (giáo viên hát mẫu có đàn hoặc mở băng đĩa cho học sinh nghe, qua đó học sinh cảm thụ được giai điệu của bài).
Đọc lời ca theo tiết tấu: (giáo viên gõ tiết tấu của bài hát cho học sinh định hình sau đó yêu cầu học sinh đọc thơ theo tiết tấu).
Khởi động giọng: (đối với khối 1, 2, 3 cho các em hát một bài để khởi động giọng, đối với khối 4, 5 cho học sinh đọc một số âm thanh cơ bản trong bài hát).
Dạy từng câu: (giáo viên dạy từng câu theo đàn và hát mẫu).
Ghép cả bài: (giáo viên cho học sinh nghe lại toàn bộ giai điệu trên đàn và yêu cầu học sinh hát ghép cả bài).
Luyện theo tổ, nhóm: (giáo viên kiểm tra học sinh theo từng dãy, từng tổ hoặc theo bàn, cá nhân, và yêu cầu học sinh khác nhận xét + giáo viên nhận xét, tuyên dương hoặc chỉnh sửa kịp thời cho học sinh).
Củng cố: (giáo viên có thể đàn một vài câu trong bài hát và cho học sinh trả lời xem đó là câu hát nào trong bài hát nhằm giúp các em khắc sâu kiến thức hơn và cho cả lớp hát lại một lần).
 Với phân môn dạy này, phương pháp chủ yếu của giáo viên là thuyết trình, làm mẫu, gợi mở, tư duy và liên hệ.
 Phân môn tập đọc nhạc. 
 Đối với phân môn dạy tập đọc nhạc dành cho học sinh khối 4, 5 giáo viên cần phải xác định được mục tiêu là: học sinh đọc được đoạn nhạc đúng cao độ, ngân nghỉ đúng trường độ, gõ được tiết tấu nhịp, phách của bài tập đọc nhạc và ghép lời ca. Qua bài đọc nhạc rèn cho học sinh kỹ năng đọc nhạc đúng và cảm nhận âm thanh cao- thấp.
Phương pháp chủ yếu trong phân môn này giáo viên sử dụng là phương pháp thuyết trình, gợi mở, tư duy, liên hệ không làm mẫu, giáo viên chỉ chỉnh sửa.
 Giáo viên cần tiến hành theo các bước sau:
+ Giới thiệu về tên bài, nhịp, câu nhạc.....
+ Kể tên các nốt nhạc, giáo viên nên đặt câu hỏi để khai thác nội dung bài đọc nhạc:
 Hỏi: trong bài tập đọc nhạc có những nốt nào?
 Học sinh trả lời, giáo viên ghi lại nốt nên khuông nhạc.
 Hỏi: trong bài đọc nhạc có những nốt gì?
 Học sinh trả lời, giáo viên liên hệ cho học sinh và ghi âm hình tiết tấu của bài nên bảng giúp các em định hình ngay được tiết tấu của bài.
 + Tập tiết tấu: có thể cho học sinh gõ hoặc đọc theo tiết tấu.
 + Tập đọc cao độ: giáo viên đàn các nốt có trong bài, yêu cầu học sinh luyện cao độ theo hướng đi lên, đi xuống hoặc luyện đọc hai nốt gần nhau.
 + Dạy đọc từng câu: giáo viên đàn giai điệu cả bài sau đó dạy từng câu, giáo viên đàn trước, yêu cầu học sinh khá đọc, giáo viên nhận xét, yêu cầu cả lớp đọc theo đàn và dạy đến hết bài.Phương pháp này giúp học sinh tự chủ tiếp thu kiến thức và khắc sâu kiến thức.
 + Ghép cả bài: giáo viên đàn giai điệu cả bài, yêu cầu học sinh ghép cả bài.
 + Ghép lời ca: giáo viên yêu cầu học sinh ghép lời ca dựa theo giai điệu, giáo viên không làm mẫu.
 + Gõ đệm: giáo viên hướng dẫn học sinh đệm theo phách nhịp, tiết tấu.
 + Luyện đọc theo tổ, nhóm; yêu cầu học sinh đọc theo dãy tổ, cá nhân học sinh khác nhận xét, giáo viên nhận xét, học sinh sửa sai.
 + Củng cố: giáo viên nhận xét.
Phân môn phát triển khả năng âm nhạc.
 Phần giới thiệu về nhạc cụ.
 Mục tiêu của phần giới thiệu nhạc cụ này là giúp học sinh nhận biết được hình dáng của một số nhạc cụ. Phương pháp dạy trong phần này giáo viên nên dùng phương pháp trực quan minh họa, thuyết trình và hỏi đáp. Thực hiên phần này giáo viên cần theo những bước sau;
 - Giới thiệu nhạc cụ: giáo viên dùng tranh ảnh hoặc nhạc cụ có sẵn để giới thiệu giúp các em nhận biết và nhớ được hình dáng, cấu trúc của các loại nhạc cụ cần giới thiệu.
 - Cho học sinh nghe âm sắc: giáo viên có thể đàn hoặc cho học sinh nghe âm sắc các nhạc cụ đã ghi sẵn trong băng đĩa hoặc nghe trực tiếp nhạc cụ có sẵn giúp các em cảm nhận được âm sắc của từng nhạc cụ.
 - Củng cố: giáo viên kiểm tra trắc nghiệm bằng cách cho học sinh xem tranh minh họa, hỏi tên các loại nhạc cụ hoặc cho nghe âm sắc, hỏi tên các nhạc cụ.
 Phần nghe nhạc.
 Mục đích của phần nghe nhạc là giáo dục học sinh cách cảm thụ âm nhạc và qua phần này các em cảm nhận được sắc thái, tình cảm và tính chất của bài hát hoặc bản nhạc không lời trong phần nghe nhạc.
 Giáo viên có thể thực hành trong các trình tự sau:
Cho học sinh nghe nhạc: giáo viên cho học sinh nghe băng đĩa hoặc vừa đàn vừa hát nên chọn các ca khúc thiếu nhi chọn lọc hoặc những bài dân ca, một số bản nhạc không lời.
Khai thác nội dung: giáo viên có thể đặt một số câu hỏi: Tính chất của bài này như thế nào? Sắc thái ra sao? Em có cảm nhận gì khi nghe xong bài này?
 Giáo viên dùng các câu hỏi khai thác nội dung phần nghe nhạc và bổ xung củng cố kiến thức cho các em cảm nhận hoàn thiện phần nghe nhạc.
 Phần kể chuyện âm nhạc
 - Mục tiêu: Học sinh nhớ cốt truyện và qua câu truyện giáo dục các em lòng ham mê âm nhạc.
 - Giáo viên thực hành theo trình tự sau:
 + Giới thiệu: (giáo viên giới thiệu tên câu chuyện, tên tác giả).
 + Nghe đọc: (giáo viên đọc hoặc kể cho học sinh nghe câu chuyện, yêu cầu học sinh đọc lại câu chuyện).
 + Kể lại: (yêu cầu học sinh kể lại nội dung câu chuyện).
 + Khai thác nội dung: (giáo viên đặt một số câu hỏi để khai thác nội dung câu chuyện).
 + Củng cố: (giáo viên nhận xét và củng cố kiến thức, qua câu chuyện giáo viên phải giáo dục được các em lòng ham mê và yêu thích âm nhạc cũng như yêu thích học môn âm nhạc).
 Ngoài ra còn có một số tiết ôn tập bài hát và ôn tập đọc nhạc.
 Ôn bài hát:
 Đối với những tiết ôn tập bài hát mục đích là học sinh phải được rèn luyện cá nhân nhiều, chỉnh sửa kỹ năng hát, phụ họa và gõ đêm theo yêu cầu. Nội dung phần này học sinh phải được hoạt động nhiều.
 Giáo viên thực hiện theo trình tự sau:
 + Hát ôn: giáo viên cho học sinh nghe giai điệu một lần trên băng hoặc đàn giai điệu, yêu cầu lớp hát ôn, sau đó kiểm tra nhóm, cá nhân.
 + Gõ đệm: Yêu cầu học sinh gõ đêm theo 3 cách; theo phách,theo nhịp, theo tiết tấu. Phần gõ đệm này giáo viên thực hiện nội dung theo yêu cầu từng bài, từng khối lớp.
 + Vận động phụ họa: Giáo viên hướng dẫn một số động tác đơn giản để học sinh phụ họa theo bài hát, ngoài ra yêu cầu học sinh tự sáng tạo và biểu diễn.
 + Trò chơi âm nhạc: Giáo viên hướng dẫn một số trò chơi âm nhạc như: Nghe tiết tấu, nghe nhạc đoán tên bài, tên tác giả, chơi đoán nốt trên khuôn nhạc bàn tay.
 + Kiểm tra đánh giá: giáo viên kiểm tra theo nhóm, cá nhân các nội dung bài học, nhận xét, củng cố.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
 Xuất phát từ thực trạng khả năng nhận thức tiếp thu những kiến thức đặc thù của bộ môn âm nhạc, tôi đã lựa chọn và đưa vào thực tế những phương pháp giảng dạy của mình trên cơ sở bám sát chương trình hướng dẫn của Bộ giáo dục - Đào tạo và  tôi đã thu được những kết quả đáng kể. Qua quan sát thực tế nhận thấy các em yêu thích bộ môn hơn, hào hứng học tập hơn. Đặc biệt là kết quả học tập cũng như chất lượng của các tiết học âm nhạc thì HS được mạnh dạn hơn, tự tin hơn trong việc tham gia các hoạt động thi đua biểu diễn văn nghệ của Trường, của lớp 
 Qua thực tế giảng dạy tại trường Tiểu học Vĩnh Phong sau khi áp dụng vào lớp mình phụ trách với kết quả so với những thống kê, lỗi sai sót của các năm học trước và năm học này. Kết quả chất lượng được nâng cao. Từ đó giúp các em nắm vững các kiến thức âm nhạc để các em học tốt lên những lớp học cao hơn, HS biết vận dụng vào thực tế cuộc sống, đồng thời rèn cho các em tính cẩn thận, chính xác, lô gíc, chặt chẽ trong các hình thức học tập bộ môn âm nhạc vv.. Để giúp học sinh phát huy tích cực, sáng tạo, tự giác trong học tập của học sinh. Tôi đã rút ra kinh nghiệm cho bản thân như sau:
- Phải có lòng yêu nghề, tận tâm, tận tuỵ với công tác giảng dạy, cống hiến hết mình cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo
- Tự học để nâng cao trình độ chuyên môn. Nhất là cần có nhiều thời gian cho việc rèn luyện cách sử dụng đồ dùng dạy học và thuộc các hình thức tổ chức trò chơi sao cho nhuần nhuyễn, không bị lúng túng trước học sinh.
- Người giáo viên cần có trình độ chuyên môn vững vàng, có tâm huyết, lòng nhiệt tình và kiên trì trong giảng dạy, bao dung, công bằng với học sinh.
- Gần gũi quan tâm đến từng đối tượng học sinh, động viên khen ngợi các em kịp thời. Phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh.
 - Kết hợp sử dụng nhiều phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp với nội dung bài học và trình độ học sinh...
- Giáo viên không ngừng học hỏi, tự tìm hiểu, nghiên cứu để nâng cao trình độ tay nghề. Giáo viên có nắm chắc kiến thức thì mới có thể giúp học sinh sửa lỗi và khắc phục lỗi một cách có hiệu quả.
 - Luôn luôn học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp.
- Dành nhiều thời gian cho việc chuẩn bị bài dạy.
- Nắm vững kiến thức và truyền thụ kiến thức một cách chính xác.
- Tạo không khí sôi nổi, gần gũi với học sinh, trò chuyện với các em để các em cảm thấy thân thiện với giáo viên.
- Dạy và sửa sai, tuyên dương, khích lệ kịp thời, nhận xét đánh giá nhẹ nhàng.
- Luôn tạo được sự hứng thú cho học sinh.
Qua quá trình thực nghiệm tôi đã áp dụng phương pháp mới và các bước tiến hành của các phân môn theo một hệ thống khoa học. Tôi thấy hiệu quả tiết dạy nâng lên rõ rệt. Các em có hứng thú, yêu thích môn học nhạc và các em cảm nhận nhạy bén với âm nhạc hơn.
Trên đây là một số phương pháp mà tôi áp dụng có hiệu quả trong giờ dạy âm nhạc. Tuy nhiên nó sẽ không thể chọn vẹn và đạt kết quả tối ưu. Mong ban tổ chức và các bạn đồng nghiệp góp ý kiến để đề tài được hoàn thiện hơn.
*Kiến nghị:
- Đối với các cấp lãnh đạo: Cần khuyến khích giáo viên sưu tầm, sáng tạo nhiều trò chơi học tập phù hợp. Khen thưởng thích hợp những giáo viên có thành tích trong việc này và áp dụng tốt chúng vào dạy học.
- Đối với giáo viên: Phải không ngừng sưu tầm, sáng tạo những trò chơi học tập phù hợp với lứa tuổi. Rèn luyện kỹ năng và cách thức tổ chức trò chơi học tập một cách sinh động, hợp lý, không mất nhiều thời gian.
- Đề nghị chính quyền địa phương có giải pháp giúp đỡ, hỗ trợ cho các hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn để tạo điều kiện cho các em đi học.
- Đề nghị Phòng Giáo dục và Đào tạo cần tạo điều kiện cho giáo viên có nhiều thời gian hơn trong việc đầu tư vào chuyên môn. 
 Với kết quả của đề tài nghiên cứu, tôi mong các quý đồng nghiệp quan tâm, chia sẻ, đóng góp ý kiến cho việc "Đổi mới phương pháp giáo dục âm nhạc ở tiểu học" tại Trường tiểu học Vĩnh Phong. Trong viêc học tập môn âm nhạc ngày càng hiệu quả hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
 Vĩnh Phong, ngày  tháng  năm 2023
 Người viết
 Dương Thanh Tùng